Kolham

Oude naam van Kolham is Ham, Colham, Koldeham of De Ham. Oudere inwoners spreken bijvoorbeeld nog van de Hamster school of de Hamsters. Kolham is een dorp in de gemeente Midden-Groningen, voorheen gemeente Slochteren, ten noorden van Hoogezand langs de A7, met zo'n 1.345 inwoners (2021). Ter weerszijden van de plaats ligt de Kolhamsterwesterpolder. Kolham behoorde vanouds tot de landstreek Duurswold.


Grotere kaart weergeven

Er is nog een oudere naam bekend, namelijk 'Hemmenis'. De naam Hemmenis komt voor in het jaar 1291. De naam Kolham is waarschijnlijk een afkorting van Koldeham, dat 'koude woonplaats' betekent. Het dorp lag namelijk onbeschut tegen de regen en wind uit het westen en geheel bloot voor de gure noordenwind, die over de vlakte kwam aanstormen. De eerste bewoners, die zich hier vestigden zijn hoogstwaarschijnlijk van Friese oorsprong. Men sprak hier oorspronkelijk niet van veen, maar van 'fene', een Fries woord. Ze vonden hier een woeste omgeving. De bodem bevatte een schat aan brandstof. De geestelijkheid heeft dit schijnbaar het eerst ingezien; te Fene, het oudste deel van Kolham was reeds zeer vroeg een kapel voor turfgravers, die brandstof moesten verschaffen aan de naburige kloosters. Men bewerkte daarvoor het hoogveen. Het kerkhof, dat hoger ligt dan de omgeving, is een onafgegraven stuk veen. Dat Kolham hoog ligt blijkt uit het feit, dat het de enige plaats van het gehele Wold is, waar geen watermolens worden aangetroffen.

De slag om Kolham
Kolham werd onder andere bekend door de Slag om Kolham op de Onze Lieve Vrouwenlaan. Dat was op St. Magdalenadag 1499. De strijd ging tussen de stad Groningen en een leger uit Sachsen onder aanvoering van Nittert Fox. Nittert verloor in deze slag het leven en werd in de vroegere Broerkerk van Groningen begraven.

De kerk en pastorie
In het dorp Kolham staat een kerk uit het jaar 1641. Deze werd op kosten van de provincie gebouwd. De provincie was verplicht tot de bouw van een nieuwe kerk, daar dit reeds beschreven stond in een oorkonde van 1422. Men vindt het wapen van de provincie in de gevel van het kerkje. Naast de kerk staat de oude pastorie, die gedeeltelijk in verval is geraakt. Vóór 1829 was hierin een bierbrouwerij ondergebracht. De zeer grote kelders herinneren er nog aan. Waarschijnlijk is de bierbrouwerij ooit gesticht door het klooster, waartoe de kerk behoorde.

Toen en nu
Kolham, in de 19de eeuw nog De Ham genoemd, is sindsdien onherkenbaar veranderd. Er kwam veel bos voor. Het grootste bos was het 'Kolhamster bos', dat zich uitstrekte van Hoogezand tot aan de weg door Kolham. Het behoorde bij de veenborg Vredenburg in Hoogezand. Alleen de naam is er nog van over.

Ook in Kolham stond een borg. In 1679 werd deze borg, ook wel de 'Roopoorte' geheten, met zijn eigendommen, gerechtigheden en landerijen, ten noorden van de trekweg gelegen, gerechtelijk verkocht.

Het dorp bezit een fraaie stellingkorenmolen, genaamd 'Entreprise'. Deze is herbouwd in 1906, na het afbranden van een bovenkruier uit 1880 (een van de voormalige walmolens van de stad Groningen). De molen is een achtkantige bovenkruier met stelling, hout op tussenstenen, onderstuk en houten kap. Het nieuwe achtkant is afkomstig van de vroegere watermolen op de grote Harksteder polder. Op 19 juni 2000 werd de korenmolen helaas volledig in de as gelegd. Alleen het achtkantige stenen onderbouw stond er nog. Er waren al snel plannen voor herbouw, maar toch duurde het nog tot 2009 voor men hiermee begon. Enkele delen van de oude molen werden herbruikt en in 2012 werd de molen weer officieel in gebruik genomen. De Vereniging Dorpsbelangen Kolham is tevens eigenaar van een Amerikaanse windmotor (molen). Deze is in 2010 volledig gerestaureerd en als cultuurhistorisch en landschapsbepalende monument behouden.

Het Woldjerspoor
Kolham lag vroeger aan de Woldjerspoorweg die Groningen en Delfzijl met elkaar verbond. In 1941 reed de laatste trein en in 1942 werd het spoor opgebroken. Het stationsgebouw stamt uit 1929 en was enige tijd in gebruik als Vrije Evangelische Kapel Rehoboth. Thans is het in gebruik als woonhuis en heeft de status van rijksmonument. In 1997 is op de plek waar het vroegere spoor liep, tussen het voormalige station en een voormalige zandwinning een nieuw stuk spoor (ongeveer 70 meter) teruggelegd met materiaal van de spoorbaan Stadskanaal-Ter Apel.

De ontdekking van het gas
Op 29 mei 1959 werd in Kolham het eerste gas ontdekt. Bij boer K.P. Boon werd de eerste boring op zijn bouwland verricht en de vermaarde Slochter gasbel aangetroffen. Dit bleek uiteindelijk te gaan om een gasveld van ongekende omvang. De vondst vormde de aanzet tot de ontwikkeling in sneltreinvaart van Nederland als gasland en de Nederlandse welvaart. In 2009 werd het 50-jarig gasjubileum gevierd en heeft Hare Majesteit Koningin Beatrix het Slochter molecule onthuld, een kunstwerk in de middenberm van de A-7 ter hoogte van Kolham. Helaas zorgen de boringen voor veel problemen en aardbevingen, waardoor veel gebouwen en huizen schade oplopen.

Bron: https://historischarchief.midden-groningen.nl/ontdekken/op-de-kaart/gemeente-slochteren/kolham